PHONG SINH NHIỆT, NHIỆT SINH PHONG

(Trích trong ‘Hạnh Hiên Y Án’)

            Một cháu bé ba tuổi, cơ thể nóng, mắt đỏ. Một thầy thuốc được mời đến cho là do phong sinh ra nhiệt, dùng thuốc Khương hoạt, Phòng phong… không ngờ uống vào mắt sưng húp lên như quả mận, ghèn chảy ra như mủ, niệt độ tăng lên gây nên co giật chân tay. Ông nội cháu là Quân Dương thấy thế, mới cầu đến tôi chữa trị.

Tôi nhận ngay là vì nhiệt sinh phong và xác điịnh là nếu không dùng phép Thanh giải thì không thể khỏi được. Tôi liền lập phương: Sinh địa, Đơn bì, Sơn chi, Cam thảo (sống), Cúc hoa, Tang diệp, Thạch quyết minh, Linh dương giác. Cháu bé uống thang đó vào quả nhiên hết nóng, tay chân yên, mắt hết sưng. Quân ông lấy làm lạ liền hỏi: “Bệnh của cháu tôi thầy trước bảo do phong sinh nhiệt thầy lại bảo do nhiệt sinh ra phong, tự trung cũng chỉ là phong, mà đã là phong lẽ tất nhiên phải phát tán, cớ sao dùng thuốc phát tán bịnh lại càng nặng hơn mà dùng thuốc thanh lương bệnh lại chuyển lành như vậy?”.

Tôi đáp: Phong và nhiệt hai chứ đó không thể nói chung lộn một cách hàm hồ như thế được, trái lại, cần phải hiểu rõ trong với ngoài cũng như gốc với ngọn đều khác nhau. Nhân phong mà sinh ra nhiệt đó là phong tà ở ngoài xâm nhập vào cơ thể. Nếu phong tà mạnh hơn vệ khí thì nhiệt khí ở cơ phu bị trở uất mà tăng lên, vì thế, hễ phát tán phong tà đó đi thì nhiệt khí kia sẽ tự giải. Người xưa từng dậy: “Hoả uất phát chi” là như thế đó. Về trường hợp này, phong là gốc mà nhiệt là ngọn vậy. Do nhiệt mà sinh ra phong là phong ở trong ra, nhiệt khí vượng thì phong khí quay cuồng chuyển động, vì thế, nên thanh giải nhiệt khí đó đi thì phong khí sẽ tự diệt. Người xưa từng dậy : “ Nhiệt giả hàn chi” là như thế, ở đây nhiệt là gốc mà phong là ngọn vậy.

Các y gia chưa rõ nghĩa của hai chữ Phong và Nhiệt, lúc lâm sàng chỉ bắt bóng dè chừng nên mới hay mắc lỗi lầm.

Ông Quân thở dài nói : Làm thuốc chỉ lo không minh lý, nếu minh lý thì trị bệnh có khác gì như thấy giữa bàn tay”.