THIÊN THỨ HAI MƯƠI MỐT

MẠCH, CHỨNG VÀ PHÉP TRỊ BỆNH ĐÀN BÀ SẢN HẬU

ĐIỀU 1

Hỏi  Đàn bà mới sinh có 3 bệnh, 1 là bệnh Kính, 2 là bệnh Uất mạo, 3 là đại tiện khó, sao vậy ?

Thầy nói  Mới đẻ, huyết hư, mồ hôi ra nhiều, dễ bị trúng phong, cho nên dễ thành bệnh Kính. Vong huyết, mồ hôi lại ra nhiều, lạnh nhiều, gây nên chứng  Uất mạo. Mất tân dịch, Vị ráo, vì thế mà đại tiện khó.

ĐIỀU 2

            Sản phụ uất mạo, mạch Vi, Nhược, ụa, không ăn được, đại tiện lại cứng, chỉ ra mồ hôi ở đầu. Sở dĩ như thế vì huyết hư mà quyết, quyết thì sẽ bị chứng mạo. Người bị chứng mạo, muốn giải thì mồ hôi sẽ ra nhiều. Vì huyết hư, quyết ở dưới, dương một mình đi lêntrên, cho nên đầu ra mồ hôi. Sở dĩ sản phụ thường ra mồ hôi là vì bị vong âm, huyết hư, dương khí thịnh, cho nên phải ra mồ hôi thì âm dương mới phục hồi, đại tiện cứng, nôn mửa, không ăn được, Tiểu Sài Hồ Thang chủ về bệnh ấy.

TIỂU SÀI HỒ THANG PHƯƠNG

            Sài hồ  nửa cân                         Hoàng cầm  3 lượng

            Nhân sâm  3 lượng                    Cam thảo  3 lượng

            Bán hạ  nửa cân                        Sinh khương 3 lượng

            Đại táo  12 quả

            Dùng 1 đấu 2 thăng nước, sắc còn 6 thăng, bỏ bã, lại sắc còn 3 thăng, uống nóng 1 thăng, ngày uống 3 lần.

ĐIỀU 3

            Bệnh được giải, ăn uống được, 7, 8 ngày sau lại phát sốt, đó là Vị thực, Đại Thừa Khí Thang chủ về bệnh ấy.

Đại Thừa Khí Thang

            Đại hoàng  4 lượng (rửa rượu)    Hậu phác  1/2 cân (nướng bỏ vỏ)

            Chỉ thực  5 quả (nướng)             Mang tiêu  3 hợp 

            Dùng 1 đấu nước, sắc với Hậu phác và Chỉ thực, còn 5 thăng, bỏ bã, cho Đại hoàng vào sắc còn 2 thăng, bỏ bã, cho Mang tiêu vào, sôi vài dạo, uống nóng 2 lần, thấy hạ được thì không uống nữa.

ĐIỀU 4

            Sản hậu, trong bụng đau quặn, Đương Quy Sinh Khương Dương Nhục Thang chủ về bệnh ấy. Cũng trị trong bụng hàn sán, hư lao bất túc.

ĐƯƠNG QUY SINH KHƯƠNG  DƯƠNG THỤC THANG

            Đương quy  3 lượng                  Sinh khương 5 lượng

            Dương nhục  1 cân

            Dùng 8 thăng nước, sắc còn 3 thăng, uống nóng 7 hợp .

Nếu lạnh nhiều, tăng Sinh khương thành 1 cân. Đau nhiều mà ụa, thêm Quất bì 2 lượng, Bạch truật 1 lượng, thêm Sinh khương và 5 thăng nước, sắc còn 3 thăng 2 hợp, uống.

ĐIỀU 5

            Sản hậu bụng đau, phiền đầy không nằm được. Chỉ Thực Thược Dược Tán chủ về bệnh ấy.

CHỈ THỰC THƯỢC DƯỢC TÁN 

            Chỉ thực (đốt đen, chớ thái quá), Thược dược, lượng bằng nhau. Tán bột, uống 1 muỗng, ngày 3 lần.

Cùng chủ về Ung mủ, uống với cháo đại mạch.

ĐIỀU 6

Thầy nói:  Sản phụ bụng đau, đáng lẽ phải dùng Chỉ Thực Thược Dược Tán. Nếu không khỏi, đó là trong bụng có huyết ứ bám ở bên dưới rốn, nên dùng Hạ ứ Huyết Thang.

Bài này cũng trị kinh thủy không thông.

HẠ Ứ HUYẾT THANG

            Đại hoàng  3 lượng        Đào nhân  20 hạt           Manh trùng  20 con (sao, bỏ chân)

            Tán bột, luyện với mật làm thành 4 hoàn, dùng 1 thăng rưỡi, sắc 1 hoàn, còn 8 hợp, uống hết 1 hơi, máu mới hạ như gan heo.

ĐIỀU 7

            Sản hậu 7, 8 ngày, không có chứng Thái dương, bụng dưới đầy, cứng, đau, đó là ác lộ chưa hết. Không đại tiện được, phiền táo, phát nhiệt, mạch Vi, Thực, phát sốt nhiều hơn, về chiều thì bị phiền táo, không ăn được, ăn vào thì  nói sàm, đến đêm thì bớt. Đại Thừa Khí Thang chủ về bệnh ấy. Nhiệt ở lý, kết ở Bàng quang vậy.

Đại Thừa Khí Thang

            Đại hoàng  4 lượng (rửa rượu)    Hậu phác  1/2 cân (nướng bỏ vỏ)

            Chỉ thực  5 quả (nướng)             Mang tiêu  3 hợp 

            Dùng 1 đấu nước, sắc với Hậu phác và Chỉ thực, còn 5 thăng, bỏ bã, cho Đại hoàng vào sắc còn 2 thăng, bỏ bã, cho Mang tiêu vào, sôi vài dạo, uống nóng 2 lần, thấy hạ được thì không uống nữa.

ĐIỀU 8

            Sản hậu trúng phong kéo dài vài mươi ngày không giải, đầu hơi đau, sợ lạnh, thỉnh thoảng có sốt, dưới tim buồn bực, nôn khan, ra mồ hôi. Tuy lâu ngày mà chứng Dương đán tiếp tục vẫn còn, có thể dùng Dương Đán Thang.

Dương Đán Thang

Tức là bài Quế Chi Thang thêm Hoàng cầm.

ĐIỀU 9

            Sản hậu trúng phong, phát nhiệt, mặt đỏ gay, suyễn mà đầu đau. Trúc Diệp Thang Chủ về bệnh ấy.

TRÚC DIỆP THANG

            Trúc diệp  1 nắm                        Cát căn  3 lượng

            Phòng phong  1 lượng                Cát cánh  1 lượng

            Quế chi  1 lượng                       Nhân sâm  1 lượng

            Cam thảo  1 lượng                     Phụ tử (bào)  1 củ

            Đại táo  15 quả                          Sinh khương 5 lượng

            Dùng 1 đấu nước, sắc còn 2 thăng rưỡi, chia làm 3 lần, uống nóng, đắp cho ấm, cho ra mồ hôi.

Đầu, cổ cứng, dùng Đại phụ tử 1 củ, cắt ra như hạt đậu, sắc thuốc, vớt bỏ bọt, uống. Nôn mửa thêm Bán hạ (rửa) nửa thăng.

ĐIỀU 10

            Đàn bà, trong vú hư, phiền loạn, nôn nghịch, dùng phép an trung ích khí. Trúc Bì Đại Hoàn chủ về bệnh ấy.

TRÚC BÌ ĐẠI HOÀN

            Sinh trúc nhự  2 phân                 Thạch cao  2 phân

            Quế chi  1 phân                         Cam thảo  7 phân

            Bạch vi  1 phân

            Tán bột, hòa táo nhục làm hoàn, lớn bằng viên đạn, dùng nước uống 1 hoàn, ngày 3 lần, đêm 2 lần.

Sốt, tăng lượng Bạch vi. Phiền, suyễn thêm Bá thực 1 phân.

            Sản hậu bi tiêu chảy mà cực hư. Bạch Đầu Ông Gia Cam Thảo A Giao Thang chủ về bệnh ấy.

BẠCH ĐẦU ÔNG GIA CAM THẢO A GIAO THANG

            Bạch đầu ông  2 lượng                           Cam thảo  2 lượng

            A giao  2 lượng                                     Tần bì  3 lượng

            Hoàng liên  3 lượng                               Bá bì  3 lượng

            Dùng 7 thăng nước, sắc còn 2 thăng rưỡi, cho A giao vào cho tiêu hết, phân 3, uống nóng.

PHỤ PHƯƠNG

 + TAM VẬT HOÀNG CẦM THANG (Thiên Kim Phương):  Trị đàn bà lúc lâm bồn, gặp gió, tứ chi phiền nhiệt, đầu đau, dùng Tiểu sài hồ thang, đầu không đau, chỉ phiền, thang này chủ về bệnh ấy.

   Hoàng cầm  1 lượng   Khổ sâm  2 lượng          Can địa hoàng  4 lượng

Dùng 6 thăng nước, sắc còn 2 thăng, uống nóng 1 thăng, thổ nhiều, hạ trùng.

+ NỘI BỔ ĐƯƠNG QUY KIẾN TRUNG THANG (Thiên Kim Phương):  Trị đàn bà sản hậu, gầy ốm bất túc, trong bụng như đâm, không dứt, thở vào khí ít, hoặc trong thiếu phúc gấp gáp khó chịu, đau dẫn tới thắt lưng, lưng, không ăn uống được. Sinh rồi 1 tháng, ngày uống được 4, 5 tễ là tốt, khiến người cường tráng là được.

            Đương quy  4 lượng                  Quế chi  3 lượng

            Thược dược  6 lượng                Sinh khương 3 lượng

            Cam thảo  2 lượng                     Đại táo  12 quả

            Dùng 1 đấu nước, sắc còn 3 thăng, chia 3 uống nóng, uống 1 ngày cho hết.

Nếu đại hư, gia Di đường 6 lượng, sau khi nấu thuốc xong thì cho vào, quấy cho tan. Nếu huyết ra quá nhiều, băng, nục không dứt, gia Địa hoàng 6 lượng, A giao 2 lượng, sắc chung, sau đó cho A giao vào. Nếu không có Đương quy dùng Xuyên khung thay thế. Nếu không có Sinh khương, dùng Can khương thay.