Thận trong y học cổ truyền là gì?

Rồi thì chúng ta tự hỏi: Vậy, theo quan niệm của y học cổ truyền, “thận” là gì? Nó có giống quả thận theo giải phẫu học của y học hiện đại không? Câu hỏi này rất khó và câu trả lời rất quan trọng. Bởi lẽ, trên thực tế có khá nhiều sự ngộ nhận nên đẫn đến tình trạng: người được chẩn đoán bệnh thận theo y học hiện đại lại edi tìm những bài thuốc bổ thận của y học cổ truyền để dùng, và ngược lại, người mắc chứng “ thận hư”, theo quan niệm đông y lại tìm đến những cơ sỏ tây y để yêu cầu kiểm tra chức năng thận và điều trị. Thậm chí, sự lầm lẫn này xảy ra ngay cả đối với những nhân viên y tế.

Theo y học cổ truyền, thận là một trong những tạng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Trước hết, cùng với bàng quang, thận chủ về thủy dịch tức là phụ trách về việc điều hòa duy trì sự thay đổi mới của phần nước trong cơ thể. Thứ dịch nào còn tốt vai còn thiều thì giữ lại, thức dịch nào không tốt và dư thừa thì thải ra. Nếu thận hư thì chức năng này bị rối loạn, thủy dịch ứ lại mà phát sinh bệnh thủy thũng. Như vây, nếu đối chiếu với vai trò bài tiết nước tiểu của thận theo y học hiện đại thì ở đây ta có thể thấy sự tương đồng nhất định giữa hai quan niệm, mặc dù ngay trong chức năng bài tiết này tạng thận còn có những vai trò khác như khí hóa bàng quang, chủ về đại tiện.. theo quan niệm của y học cổ truyền.

Chức năng thứ hai của thận là tàng chứa tinh. Tinh ở đây được hiểu theo nghĩa là vật chất cơ bản của hoạt động sống, bao gồm hai loại: tinh sinh dục để duy trì nòi giống hay còn gọi là tinh tiên thiên và tinh được tạo nên từ đồ ănn thức uống hay còn gọi là tinh hậu thiên. Hai thứ tinh này quan hệ mật thiết với nhau và gọi chung là thận tinh. Tác dụng của thận tinh được gọi là thận khí. Y học cổ truyền đánh giá rất cao vai trò của thận khí, coi đây là nhân tố quyết định sự sinh trưởng phát dục cho đến sự sinh nòi đẻ giống sau này của cơ thể. Thận khí thịnh đầy đủ thì răng bền, tóc tốt, gân xương cứng vững chắc, kinh nguyệt đầy đủ, tinh khí dồi dào.. Thận khí suy kiệt thỉ răng rụng, tóc khô, thân thể hao mòn, kinh nguyệt không còn, tinh khí cạn kiệt.. Bởi thế, Hải Thượng Lãn Ông trong cuốn “ Châu ngọc cách ngôn”,

đã viết: “ Thận là cội nguồn của tạng phủ, là gốc rễ của 12 kinh mạch, là cơ sở của sinh mệnh, là bể chứa tinh huyết”. Chức năng này của tạng thận dường như bao hàm cả vai trò của tuyến nội tiết trong sinh lý học hiện đại. Và thực sự là như vậy! Bằng những phương tiện nghiên cứu hiện đại, các nhà y học Trung Quốc đã chứng minh mối quan hệ khăng khít giữa tạng thận của y học cổ truyền và hệ thống các tuyến nội tiết theo quan niệm của y học hiện đại. Thông qua các nghiên cứu thực nghiệm và lâm sàng, họ nhận thấy bản chất của hội chứng “ thận hư” trong y học cổ truyền được phản ánh bằng sự thay đổi của ba hệ thống tuyến nội tiết lớn trong cơ thể là:

+ Hệ thống dưới đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận

+ Hệ thống dưới đồi – tuyến yên – tuyến giáp trạng

+ Hệ thống dưới đồi – tuyến yên – tuyến sinh dục

Trên các bệnh nhân có hội chứng thận dương hư, khảo sát các chỉ số 17- cetosteroid, 17-hydroxycorticoid trong nước tiểu 24 giờ,11– oxycorticosteroid, ACTH và thử nghiệm Su-4885 là các nội tiết tố hoặc các chất chuyển hóa có nguồn gốc ở vỏ tuyến thượng thận, người ta nhận thấy có sự suy giảm đáng kể so với người bình thường. Các chỉ tiêu liên quan đến tuyến giáp như T3,T4, TSH, TRH trên các bệnh nhân này cũng có sự thay đổi tương tự. Mặt khác, ở những người cao tuổi có hội chứng thận dương hư thường kèm theo các chứng liệt dương, xuất tinh sớm hoặc không xuất tinh, trên các chỉ tiêu cận lâm sàng thường thể hiện bằng sự suy giảm hàm lượng testosteron trong máu của nước tiểu. Người ta cũng đã thăm dò hàm lượng oestrogen, LRH, LH trong máu của những bệnh nhân có biểu hiện suy giảm công năng của tạng thận theo y học cổ truyền thì cũng rút ra những kết luận tương tự. Như vậy, có thể nói giữa tạng thận của y học cổ truyền và hệ thống các tuyến nội tiết của y học hiện đại có mối quan hệ rất chặt chẽ và bản thân cái gọi là tạng thận trong đông y cũng bao hàm cả chức năng nội tiết.

Chức năng thứ ba của thận là chủ về hỏa với vai trò của mệnh môn hỏa hay con gọi là thận dương. Y học cổ truyền thường nói “dương hư sinh hàn”,”âm hư sinh nội nhiệt”. Vậy phải chăng chức năng của tạng thận trong y học cổ truyền còn liên quan đến vần đề chuyển hóa năng lượng của y học hiện đại? Câu hỏi này được trả lời khi người ta khảo sát các chỉ tiêu liên quan đến sự chuyển hóa các chất trong cơ thể, trong đó có việc khảo sát chỉ tiêu chuyển hóa đường trong hồng cầu của những bệnh nhân thận hư. Người ta nhận thấy, so với những bệnh bình thường, chỉ tiêu này có sự thay đổi rõ rệt có ý nghĩa thống kê: tăng lên ở bệnh nhân có hội chứng thận âm hư và giảm xuống ở bệnh nhân có hội chứng thận dương hư. Như vậy, chức năng của tạng thận còn bao hàm cả vấn đề chuyển hóa năng lượng của cơ thể.

Cuối cùng, theo y học cổ truyền, thận còn chủ yếu về xương và tóc. Cổ thư viết: “ Thận chủ cốt, kỳ hoa tại phát”. Dùng kỹ thuật đồng vị phóng xạ nghiên cứu sự thay đổi của một số nguyên tố vi lượng như Zn, Mg, Mn, Ca,, trong xương và tóc của các bệnh nhân có hộ chứng thận hư theo y học cổ truyền, người ta nhận thấy hàm lượng của chúng có sự thay đổi rõ rệt so với những người bình thường. Điều này cho thấy, việc định lượng các yếu tố vi lượng nói trên cũng được xem như một tiêu chuẩn để chẩn đoán hội chứng thận hư theo quan niệm của y học cổ truyền.

Như vậy, cái gọi là “tạng thận” trong y học cổ truyền có nội dung hoàn toàn khác so với quả thận theo giải phẫu và sinh lý học của y học hiện đại. Có thể hiểu “ thận” của y học cổ truyền chỉ là một khái niệm, một danh từ được dùng để chỉ một hệ thống các chức năng khác nhau của cơ thể, trong đó có cả bài tiết, sinh dục, tiết niệu, chuyến hóa năng lượng;… Theo đó, các khái niệm trong chẩn đoán và điều trị đối với tạng thận của y học cổ truyền cũng có y nghĩa hoàn toàn khác so với y học hiện đại.