BAN MIÊU 班 貓

BAN MIÊU   班  貓

Cicindela Chinensis.

Xuất xứ: Bản Kinh.

Tên Việt Nam: Ban miêu, bọ xít lửa, sâu bọ đậu, địt lửa, sâu độc.

Tên Hán Việt khác: Long tái, Ban tái, Ban mâu, Hổ trùng (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

Tên khoa học: Cicindela Chinensis.

Họ khoa học: Ban Miêu (Cicindelidae).

Tên gọi: Ban có nghĩa là màu sắc sặc sỡ, Miêu, Manh là sâu. Con sâu có màu sắc sặc sỡ. Ở nước ta hay đậu ở cây đậu nên còn gọi là Đậu.

Mô tả: Ban miêu là thứ sâu trên cây đậu đen, mình dài độ 2 cm, có từng sọc vàng sọc đen, mõm nhọn thân thể có mùi hôi. Có nhiều loại, những con này đều độc, chạm vào là nó tiết ra nước bỏng rộp da. Có nhiều con có tính chất gây dộp da, giống loại nhau đều được dùng làm thuốc.

Phân biệt:

(1)  Sách xưa ghi rằng, giống này mùa xuân nó ăn nguyên hoa gọi là Nguyên thanh, mùa hè gọi là Cát thượng đình trưởng, mùa thu ăn hoa ăn cát hoa, Đậu đen nên gọi là Ban miêu, mùa đông chui xuống nên gọi là địa đởm.

(2) Con nguyên thanh (Lytta vesicatoria L.) còn gọi là Thanh nương tử, hình giống như Ban miêu, nhưng toàn thể màu xanh lục trên lưng có màu vàng, miệng nhọn xúc giác đen, vào tháng 3-4 Nguyên hoa nở thì con này sinh ra nên mới có tên là Nguyên thanh, cũng dùng làm thuốc như trên.

(3) Ngoài con trên có nơi còn dùng con Mylabris Sp. Họ Meloidae. Ở tây phương còn dùng con Ban miêu có tên khoa học là Canthris vesicatoria Goef., cùng họ bé nhỏ hơn.

Địa lý: Có ở Việt Nam, thường hay ở những cây đậu.

Mô tả dược liệu: Phần dùng làm thuốc: Cả con, Nguyên con khô, to, không sâu mọt là Ban miêu tốt, nếu xông lên mùi hôi thối thì không dùng được, những con mới thường hay có mùi hôi thối, để lâu hoặc bào chế sẽ mất mùi hôi.

Bào chế:

1- Khi dùng phải chặt bỏ đầu, cánh chân rồi trộn với gạo nếp sao vàng thật kỹ, xong bỏ Ban miêu đi, chỉ dùng gạo nếp còn lại thôi. Khi cần dùng có thể dùng cả con Ban miêu, nhưng phải treo trước gió một đêm cho bớt khí độc, nếu dùng sống sẽ thổ tả dữ dội. Dùng con nào nhỏ màu đen có đốm vàng không sâu mọt là tốt.

2. Hiện nay người ta dùng bằng cách bỏ đầu và cánh (vì có cạnh sắc) chỉ dùng thân lấy gạo nếp tẩm ướt trộn với thân Ban miêu, sao lên cho vàng là được. Khi dùng có thể dùng thân Ban miêu bỏ gạo nếp hoặc dùng gạo nếp bỏ Ban miêu (bệnh nhẹ), rồi tán bột trộn với thuốc bột khác. Dùng để bôi ngoài.

3. Có nơi chỉ bỏ đầu và bỏ ruột (bấu đốt sau cùng rồi rút ra thì ruột sẽ theo ra cả). Khi dùng sao với gạo nếp 1-2 lần để giảm độc.

Tính vị: Vị cay, tính hàn, rất độcm (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

Qui kinh: Vào kjinh Đại trường, Tiểu trường (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

Chủ trị: Thường dùng để chủ trị bệnh ngoài da, nó có thể ăn nát chỗ thịt đã chết. Trị loa lịch, đinh nhọt, ác sang, lậu, khi uống tiểu đau tức buốt (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

Kiêng kỵ: Đàn bà có thai phải kiêng (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

+ Kỵ Ba đậu, Đơn sâm, Cam thảo (Bản Thảo Kinh Sơ).

Liều dùng: Ngày dùng 1-2  con (0,4-0,8g).

Bảo quản: Chưa bào chế phải đựng vào lọ kín, nơi khô ráo. Dễ bị sâu mọt, Bào chế xong đựng lọ đậy thật kín, cất kỹ, đây là loại thuốc độc bảng A.

Đơn thuốc kinh nghiệm:

+ Trị đàn bà có cục có hòn trong bụng như có thai, tất cả các chứng đau kịch liệt do khí huyết: Ban miêu, Huyền minh phấn, Tán bột, trộn với hồ làm thành viên uống (Ban Huyền Đơn – Thẩm  Thị Tôn Sinh Thư).

+ Trị lở ngứa kinh niên: Ban miêu sao qua tán bột, trộn mật xức lên (Ngoại Đài Bí Yếu).

+  Trị chó dại cắn: Ban miêu, Hoạt thạch, Hùng hoàng, Xạ hương, tán bột uống với rượu hoặc nước cơm (Phò Nguy Tán - Y Tông Kim Giám).

Tham khảo:

+ Ban miêu là một loại thuốc độc, chẳng mấy khi dùng đến, ngoại trừ lúc chữa bệnh lậu, giang mai, chó dại cắn. Công dụng của nó cốt giải độc, nhất là độc chó dại và Khinh phấn, tống khí độc theo đường tiểu mà ra (Bách Hợp).

+ Những chứng loa lịch, đinh độc rất khó chữa, sở dĩ dùng Ban miêu hay Địa đởm là cốt ý dẫn cho nó theo nước tiểu mà ra, nhưng phải dùng thêm Mộc thông, Hoạt thạch, Đăng tâm để cho hoạt. Có khi tiểu ra như từng miếng thịt nát. Hiện nay người ta còn dùng nó để chữa bệnh giang mai, tức là hạ tống cái độc của nó đi (Dương Đăng Phủ).

+ Trong ban miêu có Ban miêu tinh (Cantharidine) là chất lấy trong con Ban miêu rất độc (Thuộc độc bảng A) (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

+ Muốn giải độc Ban miêu thì nên uống Hoàng liên và Cam thảo (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).