ÂM PHỤC VÀO TRONG LÀM THÀNH QUYẾT LÃNH

(Trích trong ‘Phùng Thị Cẩm Nang' của Phùng Sở Chiêm, Trung Quốc).

* Thôi Thục Trì, mạch ở cả 6 bộ đều Trầm Vi, mình nóng nhưng tay chân lại lạnh (nghịch lãnh), phát cuồng nói bậy, suốt đêm không ngủ, miệng khát và uống nước rất nhiều nhưng đại và tiểu tiện đều bí. Tôi xem xong, cho là vì âm phục vào trong, đẩy dương ra ngoài, vì vậy, tân dịch không thông hành, làm cho tiểu tiện bí, miệng khô và khát nước chứ không phải là thực nhiệt. Lại do Tỳ Vị suy, ăn uống không được, lâu ngày làm cho đại tiện hư bí chứ không phải là táo kết. Nếu không kịp dùng loại thuốc có tác dụng liễm nạp thì cả chân âm lẫn chân dương sẽ suy kiệt. Tôiliền dùng Thục địa và Mạch môn (sao) để tráng thủy; Bạch truật (sao) để giữ trung khí; Ngưu tất, Ngũ vị có tính đi xuống để tàng liễm; Phụ tử (chế) để dẫn hỏa về nguồn; lại, dùng Nhân sâm sắc riêng, đợi lúc thuốc được, sẽ hòa vào cho uống thì chỉ có 3 thang là hết chứng cuồng, tinh thần thanh thản trở lại, ăn được và hết bệnh.

* Người bệnh họ Vương, chứng trạng và mạch khí cũng như trên nhưng lại thêm chứng ỉa chảy không cầm. Tôi xem bệnh chẩn đoán là Tỳ Thận đều hư, hỏa không còn nơi nương tựa, vì hỏa thường lấy thổ và thủy làm chỗ nương náu. Tôi chủ trương là phải gấp rút ôn bổ trung tiêu để cho long lôi hỏa có chỗ ấm áp mà nương náu. Tôi liền dùng vị Bạch truật làm quân để cố thủ trung khí; Nhân sâm để bảo trợ và tăng nguyên khí, làm thần; Bào cương để làm ấm trung cung (Tỳ Vị), và giúp đỡ trung khí vận hành được; Ngũ vị tử chất chua, tính hay thu liễm để giúp việc bế tàng, hai vị này làm tá; Phụ tử có tính chạy xuống, lại làm ấm được trung cung, làm vị sứ được. Nhưng ngại là Phụ tử khí vị quá hung mãnh, sợ nó chạy xuống quá mau, Tỳ Vị chưa kịp thu được ích lơi, thành ra phải thêm Chích thảo để làm chậm tác dụng đi xuống đó vài phần. Uống như vậy chỉ 3 thang, các chứng hết dần, rồi thần khí cũng thanh sảng.

Về việc dùng thuốc, sở dĩ không dùng Thục địa, Mạch môn vì người bệnh vốn bị tiêu chảy, đã làm cho dương khí bớt đi rồi, nay nếu dùng loại thuốc âm hàn, dù chỉ chút ít, sức bổ dương của Bạch truật và Phụ tử cũng không khỏi bị giảm.

Còn như trường hợp phương thuốc trước, sở dĩ không dùng Chích thảo, Bào khương là vì muốn để cho Thục địa và Mạch môn bổ thủy cho đắc lực. Nếu dùng Bào khương, Chích thảo thì Thục địa và Mạch môn sẽ bị giữ lại ở trung tiêu mà không đạt thấu hạ tiêu, vì Bào khương và Chích thảo vốn là thuốc của trung cung. Hơn nữa, bản tính cam, ôn, nhu nhuận, nếu tạp nhập thức cay nóng như Bào khương, ôn trung như Chích thảo thì Thục địa không những mất hết tính nhu nhuận cần thiết để bổ thận mà rồi nó cũng không biết gia nhập vào đâu.

Chính vì vậy, Địa Hoàng Hoàn từ xưa đến nay, không hề dùng Xuyên khung, Đương quy, Chích thảo và Bào cương vậy.