Nghiện thuốc lá: dạng bệnh tâm thần

 Cai thuốc lá sẽ thành công nếu có quá trình chẩn đoán, tư vấn và điều trị bằng thuốc cai phù hợp.

Cai thuốc lá: quan trọng nhất vẫn là quyết tâm của người cai

Mới 28 tuổi nhưng anh Quý H. đã có thâm niên hút thuốc lá trên 10 năm. Sinh ra trong một gia đình khá giả, được nuông chiều từ nhỏ, khi đang còn ngồi trên ghế nhà trường anh đã tập tành hút thuốc. Số điếu thuốc ngày một tăng và tới nay sau hơn 10 năm anh đã nghiện nặng. Sau khi du học nước ngoài, trở về tiếp quản cơ sở kinh doanh của gia đình và trở thành chủ doanh nghiệp với vài trăm công nhân. Áp lực cạnh tranh trong kinh doanh khiến anh luôn cảm thấy căng thẳng. Đối phó với những nỗi lo, khó khăn trong công việc, anh hút thuốc nhiều hơn.

Vốn có bệnh hen suyễn từ nhỏ lại nghiện thuốc nặng nên thời gian gần đây anh thường xuyên cảm thấy khó thở, ăn không ngon, sức khỏe giảm sút thấy rõ, anh quyết tâm cai thuốc và tới gặp bác sĩ.

Tại Trung tâm điều trị bệnh hô hấp Phổi Việt, trước khi đưa ra phác đồ thích hợp, anh H. được bác sĩ khám lâm sàng, tìm hiểu bệnh sử, môi trường làm việc, gia đình, tình trạng tâm thần kinh... và đo nồng độ khí CO trong hơi thở ra để đánh giá tình trạng nghiện thuốc. Kết quả là nồng độ CO trong hơi thở của anh lên tới 21 ppm, trong khi ở người bình thường chỉ dưới 5 ppm. Bước đầu, anh H. được chỉ định dùng thuốc chống trầm cảm và nicotin Gum nhai.

- Sau một tuần, dù đã giảm lo âu nhưng vẫn chưa kiểm soát được tính nóng nảy của mình.

- Ở tuần thứ hai anh được yêu cầu thực hiện bài tập hành vi kết hợp với 2 loại thuốc trên. Mỗi khi thèm thuốc phải nhẩm đếm từ 1 - 10, thực hiện bài tập hít thở khoảng 30 phút vào buổi tối kết hợp với đếm số hơi thở.

- Bước sang tuần thứ 3, tình trạng thèm thuốc đã đỡ hơn. Ở tuần này, anh vẫn tiếp tục những bài tập và thuốc như vậy nhưng bác sĩ yêu cầu mỗi khi thèm thuốc anh có thể hút song phải ghi vào nhật ký sự việc hút thuốc. Việc làm này giúp anh nhận thức được mình đang hút thuốc chứ không phải hành động vô thức như trước kia.

- Qua tuần thứ 4 anh H. đã bỏ được thuốc lá. Anh cho biết: trước kia mỗi khi căng thẳng hay gặp trục trặc trong kinh doanh tôi đều nghĩ đến thuốc lá nhưng nay không còn nữa, và khứu giác nhạy hơn nên cảm nhận được mùi thuốc lá rõ hơn, vị giác tốt hơn nên ăn ngon miệng hơn nên đã tăng thêm được 3 kg. Cải thiện rõ rệt triệu chứng của bệnh hen suyễn, hơi thở trở nên sâu và thông hơn, bớt khò khè, mồ hôi cũng không còn nặng mùi như trước, tôi cũng không còn suy nghĩ nhiều về chuyện hút thuốc lá nữa và cũng mất luôn cảm giác thiêu thiếu khi không cầm điếu thuốc trên tay. Lúc này, nồng độ khí CO trong hơi thở ra chỉ còn 9 ppm, ngang với mức của người hít khói thuốc lá thụ động.

- Sang tuần thứ 6 do phải tiếp khách anh lại hút một điếu thuốc nhưng ngay sau đó tới bác sĩ tư vấn. Lúc này bác sĩ cho dùng thêm một loại thuốc mới có tên varenicline (champix) và yêu cầu tiếp tục bài tập hành vi, đếm hơi thở....

Anh H. cho biết thêm: việc cai nghiện lần này với sự trợ giúp của bác sĩ cùng các phương pháp phối hợp khác cho cảm giác dễ chịu và nhẹ nhàng hơn rất nhiều so với những lần trước tự cai.

Cai thuốc lá không đơn giản

Theo ThS.BS. Lê Khắc Bảo, Trường đại học y dược TP.HCM: Cai thuốc lá rất khó khăn, tuy nhiên không phải là không thể. Khoa học kỹ thuật ngày nay đã giúp người cai thuốc lá trở nên nhẹ nhàng hơn nhờ vào một số biện pháp hỗ trợ. Tuy nhiên đó không phải là phép lạ mà điều quan trọng nhất vẫn là quyết tâm của người muốn cai. Hơn nữa, theo khuyến cáo của WHO, để cai nghiện thành công cần có quá trình chẩn đoán, tư vấn và điều trị bằng thuốc cai phù hợp bao gồm: thuốc nicotin thay thế, bupropion, vareniclin. Trong đó tư vấn là then chốt, thuốc phối hợp giúp tăng gấp đôi tỷ lệ thành công.

Cơ chế tác động của các loại thuốc trên?

Mục tiêu điều trị của các dạng thuốc thay thế là làm giảm đến mức thấp nhất triệu chứng thèm thuốc. Cung cấp đủ lượng nicotin thay thế cần thiết. Tuy nhiên, quá trình điều trị cần được bác sĩ theo dõi để có thể tăng, giảm liều khi cần thiết. Việc điều trị phải biết duy trì liều đủ lâu để tránh tái nghiện, giảm liều từ từ để đạt tới ngưng thuốc. Thời gian điều trị trung bình kéo dài từ 3 - 6 tháng, thậm chí tới 9 tháng. Liệu pháp này sẽ an toàn hơn nhiều so với tiếp tục hút thuốc lá trên các bệnh nhân hút thuốc lá dai dẳng mà lại bị bệnh tim mạch.

Các chế phẩm nicotin thay thế thể hiện ở các dạng sau:

- Miếng dán da: Nicorette có tác dụng trong 16 giờ và Nicopatch trong 24 giờ, có nhiều hàm lượng khác nhau từ 5 - 30 mg.

- Miếng nhai: Nicorette và Nicopass có hai hàm lượng là 2 và 4 mg.

- Ngậm dưới lưỡi.

- Xịt vào niêm mạc mũi.

- Dạng hít.

Việc lựa chọn dạng thay thế nào vào thời điểm nào sẽ theo chỉ định cụ thể của bác sĩ điều trị dựa trên kết quả test tình trạng nghiện thuốc của mỗi cá nhân.

Với phụ nữ có thai, sử dụng nicotin thay thế có ảnh hưởng tới thai nhi?

Nicotin thấm được qua nhau thai và tích tụ trong nước ối của bào thai, vì vậy phụ nữ có thai vẫn tiếp tục hút thuốc khi cai sẽ được sử dụng biện pháp điều trị không dùng thuốc. Trong trường hợp không cai được thuốc mới nên dùng chế phẩm nicotin thay thế, ưu tiên dùng viên nhai và miếng dán nhưng phải tháo ra khi đi ngủ. Không sử dụng nicotin về đêm giúp tránh tích tụ nicotin trong nước ối.

Có những thay đổi nào trong cơ thể khi cai thuốc lá?

Khi bỏ thuốc lá có thể có những thay đổi tạm thời trong cơ thể như: mệt mỏi, nhức đầu, chóng mặt, ăn không ngon, ngủ không say, buồn chân tay. Những khó chịu này sẽ hết trong khoảng 4 - 6 tuần. Để khắc phục bạn nên chơi thể thao, làm vườn; uống từng ngụm nước nhỏ, ăn cái gì đó thay cho việc hút thuốc lá; tránh nơi có nhiều người hút thuốc lá; tránh căng thẳng; đừng bao giờ nghĩ rằng “chỉ một điếu nữa thôi”.

Tại sao sau khi cai thuốc lá, hầu hết đều tăng cân?

Đúng vậy, khi hút thuốc thường không có cảm giác đói nên họ hay bỏ bữa. Sau khi cai, tiêu hóa tốt hơn nên họ ăn ngon miệng hơn. Nếu không tăng cường tập thể thao rất dễ thừa cân, béo phì. Vì vậy khi điều trị cho người cai thuốc lá, bác sĩ sẽ tùy vào chỉ số BMI của từng người mà đưa ra chế độ ăn phù hợp: với người có thói quen thích ăn vặt và có chỉ số BMI cao, nếu ngưng thuốc họ sẽ ăn vặt nhiều hơn. Đặc biệt nếu không tập thể thao họ sẽ tăng cân rất nhanh. Vì vậy những người này cần ăn uống điều độ, không ăn tăng lên dù ngon miệng, ăn đủ 3 bữa, giảm cơm, giảm béo, ăn cá nhiều hơn thịt và không ăn vặt, đặc biệt là bánh, kẹo, ăn nhiều rau quả để tăng cường chất xơ và cung cấp vitamin và khoáng chất cho cơ thể.