Quả chua chát và táo mèo

Cây chua chát mọc hoang và được trồng nhiều ở vùng núi Hoàng Liên Sơn. Cây to, cao tới 10-15 mét, cây non có gai, cành non có lông, sau nhẵn. Lá mọc so le, lúc còn non có lông, gốc lá tròn, đầu nhọn, mép khía răng. Hoa họp thành tán từ 3 đến 5 hoa màu trắng nom đẹp gần giống hoa trà mi. Quả tròn, hơi dẹt, nom giống quả lê, đường kính 5-6cm, khi chín màu vàng lục, ăn có vị chua chát. Hạt nhỏ, màu nâu sẫm. Cây ra hoa vào mùa xuân (tháng 1-2), có quả vào mùa thu (tháng 9-10).

Táo mèo. 

Ngoài cây chua chát nói trên ở vùng núi Hoàng Liên Sơn còn có một loại cây nhỏ mọc hoang gọi là cây táo mèo ra hoa trắng vào cuối mùa xuân (tháng 3-4) và có quả vào mùa thu. Quả táo mèo hình trứng, ăn cũng có vị chua chát và cũng được nhân dân ta dùng làm thuốc kích thích tiêu hóa, làm ăn ngon, dễ tiêu và cũng được nhiều người gọi là quả sơn tra. Theo đông y quả sơn tra có vị chua chát, hơi ngọt, tính hơi ấm, có tác dụng tiêu thực, chữa đầy bụng, đau bụng, ợ chua, cầm tiêu chảy. Liều dùng trung bình mỗi ngày 10-20g dưới dạng bột, viên, hoặc cao lỏng. Cao lỏng được dùng phổ biến hơn, cách làm và dùng cụ thể như sau:
Vào mùa thu (tháng 8-10) thu hái quả vừa chín, bổ ngang thành từng phiến dày khoảng 0,4cm rồi phơi hoặc sấy khô. Lấy 1kg dược liệu, rửa sạch, bỏ hạt, đổ vào 5 lít nước, nấu còn 1 lít. Chắt nước đầu. Đổ thêm 3 lít nước nữa, nấu còn nửa lít, lại chắt nước, bỏ bã. Trộn hai nước với nhau, cô còn khoảng một lít. Cho 800g kẹo mạch nha hoặc đường vào, khuấy tan, cô đặc còn một lít thành phẩm. Để nguội, hòa 40ml rượu 50 độ, ngâm trần bì hoặc đại hồi. Ngày dùng hai lần, mỗi lần một thìa canh. Cũng có thể phối hợp với các vị thuốc khác trong các bài thuốc tiêu thực sau:

Bài 1: Sơn tra 25g, củ sả 25g chỉ xác 25g, vỏ vối 25g, vỏ quít 25g, củ gấu 40g, gừng tươi 20g, phèn phi 10g. Cách dùng: Tất cả phơi khô, sao giòn, tán bột mịn. Người lớn mỗi lần uống 2 thìa cà phê với nước ấm. Trẻ em từ 1/2 đến 1 thìa cà phê (tuỳ theo tuổi).

Bài 2: Sơn tra (sao cháy) 12g, củ sả 12g, vỏ quít 16g. Cách dùng: Cho các vị vào ấm, sắc với 500ml nước, còn lấy 200ml. Người lớn chia làm hai lần uống trong ngày. Trẻ em tuỳ tuổi chia làm 3-4 lần uống.