» Tin Tức » Cây thuốc - Vị thuốc » Vần D

DƯƠNG ĐỊA HOÀNG 洋地黃

Thứ năm - 03/03/2011 03:48

Cây thân thảo, sống 1,2 hoặc nhiều năm. Bộ rễ rất phát triển. Lá mọc từ gốc, rất dầy, hình trứng tròn dài, mép lá có răng cưa, gân lá hình mạng nhện

DƯƠNG ĐỊA HOÀNG 洋地黃

Digitalis purpurea L.

Tên Việt Nam: Địa hoàng Âu châu.

Tên khác: Mao địa hoàng, Địa chung hoa (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

Tên khoa học: Digitalis purpurea L.

Họ khoa học: Scrophulariaceae.

Mô tả: Cây thân thảo, sống 1,2 hoặc nhiều năm. Bộ rễ rất phát triển. Lá mọc từ gốc, rất dầy, hình trứng tròn dài, mép lá có răng cưa, gân lá hình mạng nhện, nổi rõ trên mặt lá. Mặt trên của lá có màu xanh sẫm, mặt dưới màu xanh xám, có lông, cuống lá dài. Tuy nhiên, những lá mọc ở phần trên chỉ có cuống ngắn hoặc không có cuống. Vào tháng 5-6 cây ra hoa, cọng hoa dài 10-17cm ở trên phủ đầy lông tơ. Hoa tự mọc thành chùm, hoa mọc lệch về một phía, hoa hình chuông, ở đầu cánh hoa xèo ra như hình môi. Tràng hoa màu tính đỏ, tím nhạt rồi trắng dần, trong có vết chấm. Đài hoa có 5 cánh, to nhỏ khác nhau, xếp đè lên nhau như mái ngói. Hoa có hai nhị đực, bầu hoa có 2 ngăn, núm hoa xẻ thành hình chữ thập. Quả tự nứt khi chín, hình chiếc dùi trong và có nhiều hạt.

Địa lý: Dương địa hoàng vốn mọc ở Âu Châu, nay đã nhập nội trồng ở nhiều nơi, hiện nay cây đã được di thực vào trồng ở Việt Nam.

Thu hái, sơ chế: Thời gian thu hái thích hợp nhất là khi lá cây đã chuyển sang màu xanh sẫm, phiến lá dầy, gân lá nổi rõ, phiến lá thô cứng, các lá mọc ở gốc cây không phát triển nữa, hơi chuyển dần thành màu xanh lá cây. Lúc này là lúc có thể hái lá, ở những vùng ấm áp, cây được chăm sóc thì cứ cách 30-40 ngày là có thể hái lá một lượt. Thời gian thu hái kéo dài từ hạ tuần tháng 4 hoặc tháng 5 đến tháng 11 hoặc hạ tuần tháng 12, trong thời gian này có thể thu hoạch 6-7 lần.

Khi hái lá, tay nắm phiến lá, kéo về một phía, làm phiến lá đứt khỏi gốc. Khi đã hái đầy tay, thì một tay nắm lá, tay kia nắm cuống, gấp lại cho lá gẫy rời cuống, rồi để lá và cuống riêng vào hai sọt khác nhau cho tiện phơi khô. Những cuống lá có dính nhiều đất bùn, phải rửa cho sạch rồi phơi cho khô.

Hoa hái về cũng nên tập trung lại, phơi khô. Hàm lượng tạp chất ở hoa tuy không cao, nhưng có thể dùng làm chất bổ sung cho bột lá cây ngoài tiêu chuẩn, so với tinh bột thì kinh tế hơn.

Lá hái về phơi khô ngay, không nên chất thành đống vì dễ bị mốc. Nếu chưa kịp phơi khô thì phải để ở nơi thoáng gió, tránh làm hư hao thành phần hoạt chất của lá.

Phải sấy khô lá Dương địa hoàng bằng nhiệt độ thấp trong thời gian ngắn. Có nhiều cách sấy khô, phơi khô hoặc sấy qua lửa. Phơi cần nhiều thời gian, dễ làm lá gẫy biến màu biến chất. Phơi nắng chỉ thực hiện trong mùa hạ, nhưng phải rải cho mỏng và đảo đều mới có thể thu hoạch được sản phẩm tốt, nếu nhiệt độ sấy tăng thì hàm lượng hoạt chất sẽ giảm đi nhanh chóng. Để bảo đảm chất lượng cao, ngoài việc phơi nắng ra, thì tốt nhất nên sấy trong phòng có nhiệt độ từ 50-700C.

Phần dùng làm thuốc: Lá.

Công dụng: Trợ tim, làm hưng phấn, làm tăng thêm bài tết của dạ dày, làm thuốc lợi tiểu chống phù thủng.

Bảo quản: Lá Dương địa hoàng dễ bị hút ẩm, biến chất, lượng hoạt chất dễ bị giảm, dưới ánh nắng mặt trời dễ bị phân giải, nên phải đóng gói kín, để nơi khô ráo để trong các vật không để ánh nắng xuyên qua.

Tham khảo: Cây này đang được nghiên cứu cần đi sâu hơn nữa.

Phân biệt.

Cần phân biệt với

. Địa hoàng, Sinh địa Rehmannia glutinosa (Gaertn) Libosch.

. Đại hoa dương địa hoàng (Dương địa hoàng có hoa lớn) (Digitalis ambigua Murr, Digitalis grandiflora All.). Có thân cao khoảng 1m, lá hình mũi mác hoặc lưỡi mác dài, đầu nhọn, đầu mép có răng cưa không đều nhau. Lá ở gần gốc có cuống dài, bọc lấy thân cây, mặt trên nhẵn bóng, mặt dưới có lông tơ, tập trung nhiều ở dọc gân lá. Gân lá nổi rõ và thô, hình mạng nhện. Tràng hoa màu vàng hình chuông. Đài hoa có lông tơ, xẻ làm 5 thùy hình lưỡi mác, phần đầu gấp khúc. Hiện nay ở Liên Xô người ta xếp loại này và Dương địa hoàng vào cùng một loại trong dược điển.

. Mao hoa dương địa hoàng (Dương địa hoàng có hoa nhỏ) (Digitalis lanata Ehrh), còn có tên là Dương địa hoàng lá hẹp. Lá không có cuống hình mũi mác hoặc lưỡi mác dài, đầu nhọn, màu xanh (Những lá mọc từ gốc lên thì mép lá có răng cưa không đều nhau). Gân chính khá thô, các gân phụ ít, gân lá đi từ cuối lá lên đầu lá hay đi từ gân chính ra rìa lá. Mặt trên lá màu xanh tối hay lơ nâu, mặt dưới màu xanh vàng nhạt. Hoa nhỏ, mọc dầy. Tràng hoa màu vàng sữa, trắng xanh hoặc tím. Đài hoa, cuống hoa, ống hoa có lông nhỏ. Loại này có khả năng chữa bệnh mạnh gấp đôi Dương địa hoàng.

. Hoàng hoa Dương địa hoàng (Dương địa hoàng hoa vàng) (Digitalis lutea L.) thân cây cao khoảng 50cm. Lá hình lưỡi mác ngược. mép có răng cưa nhưng không rõ. Phần nửa dưới của lá có lông. Hoa nhỏ màu vàng. Loại này có khả năng chữa bệnh tương đương với Dương địa hoàng.

. Tây Ban Nha dương địa hoàng (Dương địa hoàng Tây Ban Nha) (Digitalis thapsi L), lá hình mác hoặc mác ngược, mép lá có răng cưa không đều, khả năng chữa bệnh của loại này hơn Dương địa hoàng 1,25 hoặc 3 lần.