HỒ LÔ BA 胡 蘆 巴

HỒ LÔ BA   胡 蘆 巴

Trigonella foenum Graecum Linn.

Xuất xứ: Gia Hựu Bản Thảo.

Tên Việt Nam: Cây Hồ lô ba.

Tên khác: Khổ đậu (Bản Thảo Cương Mục), Hồ ba, Lô ba, Lô ba tử, Thận tào đô úy, Thận tào đô hộ, Phiên la bặc tử (Hoà Hán Dược Khảo).

Tên khoa học: Trigonella foenum Graecum Linn.

Họ khoa học: Leguminosae.

Mô tả: Cây hàng năm, cao 0,10-0,40m, mọc đứng, nhẵn. Lá có 3 lá chét, có cuống, lá chét to, hình trái xoan ngược hay thuôn thành góc, có răng ở phần trên, lá kèm nguyên. Hoa trắng khá lớn, đơn độc hoặc xếp từng đôi, không cuống ở nách các lá. Đài có lông, có răng đều nhau ngắn hơn ống. Cánh cờ dài hơn các bên và cánh thìa tù. Quả dựng đứng, hình dải, hơi cong hình cung, nhẵn, có gân dọc mảnh, đỉnh có mỏ dài. Hạt 10-20 dạng trứng nhẵn, màu nâu, hay hung.

Địa lý: Cây thường làm thức ăn cho gia súc, hạt rất thơm thường được nhân dân làm thuốc. Cây được di thực trồng vào vườn thuốc Văn Điển (Hà Nội).

Thu hái, sơ chế: Thu hái vào tháng 8, phơi khô hạt, bỏ hạt vào lọ cất dùng.

Phần dùng làm thuốc: Hạt.

Mô tả dược liệu: Hạt khô biểu hiện hình góc dẹt, chính giữa 2 mặt có một rãnh cạn, hình dáng không đồng đều, dài khoảng 3,2mm, bên ngoài biểu hiện màu vàng tro hoặc  màu vàng nhạt, trơn láng, chất cứng, có mùi thơm đặc biệt.

Bào chế: Rửa sạch ngâm rượu 1 đêm phơi nắng sao nóng hoặc sao qua dùng (Lý Thời Trân).

Tính vị: Vị đắng. Tính ấm.

Quy kinh: Vào 2 kinh Can, Thận.

Tác dụng: Ôn thận dương, trục hàn thấp.

Chủ trị:

+ Trị Thận dương hư lạnh, thoát vị, sán khí, hàn thấp cước khí.

Liều dùng: 2,4g -4g5.

Kiêng kỵ: Âm hư hỏa vượng cấm dùng.

Bảo quản: Phòng ẩm, để nơi khô ráo, hay sâu mọt.

Đơn thuốc kinh nghiệm:

+ Trị tiểu trường khí thông, dùng Hồ lô ba sao tán bột, lần uống 6g với rượu Hồi hương (Trực Chỉ Phương).

+ Trị thận hư lạnh, sườn bụng trướng đầy: Hồ lô ba sao 60g, Thục phụ tử, Lưu hoàng, đều 24g, tán bột, chưng rượu hồ làm viên bằng hạt ngô đồng lớn, lần uống 30-40 viên với nước muối (Thánh Tế Tổng Lục).

+ Trị nổi cục nổi hòn trong bụng do lãnh khí: Hồ lô ba, ngâm rượu phơi nắng cho khô, Kiều mạch sao nghiền với miến, mỗi thứ 120g, Hồi hương 30g tán bột, trộn hồ với rượu làm viên bằng hạt ngô đồng lớn, lần uống 50 viên với nước lúc đói, liên tục 2 tháng, khi đại tiện ra mũi trắng là tốt (Quảng Tâm Pháp Phụ Phương).

+ Trị sán khí sưng đau, thoát vị ruột khí suy ở hạ nguyên lâu ngày không đỡ: Trầm hương, Mộc hương, mỗi thứ nửa lượng, Hồ lô ba (tẩm rượu sao), tiểu Hồi hương (sao) mỗi thứ 60g, tán bột, trộn với rượu hồ làm viên to bằng hạt ngô đồng lớn, mỗi lần uống 50 viên với nước muối (Trầm Hương Nội Tiêu Hoàn – Cục Phương).

+ Trị khí công lên làm đau đầu dùng Hồ lô ba (sao), Tam lăng ngâm rượu sấy khô đều 15g, Can khương (luộc) 6g 5, tán bột, lần uống 6g với Rượu nóng hoặc nước Gừng (Tế Sinh Phương).

+ Trị cước khí do hàn thấp, đau nhức thắt lưng, đùi, đi bộ yếu, dùng Hồ lô ba ngâm rượu một đêm, sấy khô, Phá cố chỉ (sao thơm), mỗi thứ 120g, lấy trái Mộc qua gọt ở đỉnh khoét bỏ ruột rồi cho thuốc vào đầy, đậy nắp lại, chưng chín, đâm bột làm thành viên lớn bằng hạt Ngô đồng, lần uống 27 viên với rượu nóng lúc đói bụng (Dương Thị Gia Tàng Phương).

+ Trị chứng bồn chồn khí ở tiểu trường của trẻ con cũng như người lớn, tụ lại một bên bụng ở bụng dưới như cái trứng chạy lên chạy xuống đau không chịu nổi: Hồ lô ba, Tiểu hồi hương, Ba kích thiên, Xuyên ô, Xuyên luyện tử, Ngô thù. Tán bột, chế với rượu hồ làm viên (Cục Phương).

Tham khảo: Hồ lô ba là thuốc dùng cho ‘mệnh môn hữu thận’ cho nên nó có thể tránh được nguyên dương mà hồi được hư lạnh, Hồ lô ba được Lưu hoàng, Phụ tử trị hư lạnh sắc mặt xanh đen, sườn bụng trướng đầy, Hồ lô ba được Hồi hương, Đào nhân trị khí lạnh ở bàng quang, Hồ lô ba được Bổ cốt chỉ, Nhục đậu khấu, trị hư hàn tinh khí dễ tiết ra, Hồ lô ba được Lưu hoàng, Hồi hương trị âm đàm, lành đàm ủng tắt ở phần trên. Hồ lô ba được Bổ cốt chỉ, Mộc qua trị đau nhức ống chân do hàn thấp. Bài ‘Hồ lô ba hoàn’ trong Cục phương ở trên để trị hàn sán, sưng đau bùi sái, đều là công dụng bổ ích mạng môn, cho nên gọi là “ích hỏa chi nguyên, dĩ tiêu âm ế” (bổ gốc của hỏa để tiêu ẩm mờ) (Trung Dược Học Giảng Nghĩa).