BÍ TIỂU

BÍ TIỂU

(Trích trong ' Tạp Chí Đông Y' số 74/1966, Việt Nam)

Nguyễn Văn Q, 50 tuổi, bàng quang tức, bí tiểu.  Trạm y tế cho uống thuốc lợi tiểu nhưng lại càng bí, trạm y tế chẩn đoán là thận có sỏi, chuyển lên bệnh viện Hải Dương khám và chụp X quang thì thấy không phải là sỏi, chỉ là bí tiểu, cho thuốc và gửi về trạm y tế xã thông thụt. Khi thông thì nhẹ, ïđược một lúc, sau lại bị đau buốt, khó chịu. Suốt ngày đêm không ngủ, mỗi khi đi tiêu hoặc tiểu, lại phải rặn, đau buốt cả trước và sau, hậu môn nóng như lửa đốt, phải dùng vải ướt đắp vào mới dễ chịu. Người gầy, xanh, cáu lưỡi trắng trong, mệt mỏi, tiếng nói nhỏ chậm, suốt nửa tháng nay, ăn ngủ kém, mỗi khi đi đại tiểu tiện, phải rặn nhiều, đau tức ở hạ bộ, hiện ở hậu môn cứ chảy nước trắng như mủ, không sốt, thường kém ăn, khó tiêu, 6 bộ mạch Phù, riêng bộ xích bên phải Tế, Hoãn .

Định bệnh: Thường xuyên ăn yếu, hay đầy, do trung khí kém, khí nguyên dương suy, lâu ngày nguyên khí càng hư, hạ hãm, ảnh hưởng đến nhị âm, gây bí tức, ngăn lấp, đại tiểu tiện không thông vì rặn nhiều chất dịch ở tiểu trường ra. 

Xử phương: Dùng bài  Bổ Trung Ích Khí ( Hoàng kỳ 30g, Bạch truật 9g, Trần bì 9g, Sài hồ 10g, Đảng sâm 12g, Đương quy 9g, Cam thảo 9g, Thăng ma 12g, thêm Hoàng cầm 9g, Mộc thông 12g, Đại hoàng 6g).

Uống một thang , chứng tức đỡ hẳn, tiểu còn buốt, ngủ được. Cho uống tiếp một thang nữa : tức đỡ hẳn, đại tiểu tiện đều thông, phân hơi lỏng. Ngày thứ 3, các chứng hết, còn mệt, kém ngủ. Đổi cho uống bài Quy Tỳ Thang (Đảng sâm 12g, Hoàng kỳ 12g, Táo đỏ 3 qủa, Phục thần 12g, Chích thảo 2g, Viễn chí 4g, Quế tròn 8g, Bạch truật 12g, Đương quy 8g, Toan táo nhân 12g, Gừng sống 3 lát, Mộc hương 2g). Uống xong ăn được cho về nhà uống thêm thuốc bổ.

(Trích trong ‘Huyền Tẫn Phát Vi’ của Hải Thượng Lãn Ông, Việt Nam)

            Cháu gái cụ Vương, 13 tuổi, vì lúc nhỏ, bà vú sợ em đái dầm trên giường, thường đánh thức dậy luôn,  vì vậy vài năm sau, mỗi ngày đi tiểu 7-8 lần, đêm đi 7 - 8 lần, giống như chứng lậu mà không phải là lậu, dần dần nước tiểu không thông, lúc đó vừa vào đầu tháng hè, bệnh tình nguy cấp qúa, ông ngoại cháu cho uống bài Đạo Xích  Tán ( Sinh địa 8g, Mộc thông 8g, Cam thảo 4g, Lá tre 8g) để thông lợi. Lúc đầu uống cũng hơi đỡ, lâu dần  thì một giọt nước tiểu cũng không thông. Sáu bộ mạch Hồng Sác, sờ lâu thì không có lực, biết là lúc mơ màng, khiếp sợ, gắng gượng đi tiểu, càng làm hao tổn chân âm, 5 tạng đã đến, chỉ càng làm cho thêm đầy tức. Tôi dùng Bát   Vị làm thang (Thục địa 32g, Sơn thù16g, Hoài sơn 16g, Mẫu đơn 12g, Phục linh 12g, Nhục quế 4g, Phụ tử 4g, thêm Mạch môn, Ngũ vi, đều 8g. Mỗi thang lại thêm 80g Thục địa,  lấy ý nghĩa là tiết mùa thu đi xuống, mốc trắng sinh ra).

Cho uống 2 thang để thêm chất nhờn béo trong 5 tạng để làm chất dẫn cho tiểu tiện ra, lại còn nhai bã, móc cổ cho mửa, khiến cho thượng khiếu mở ra thì hạ khiếu thông suốt. Quả nhiên uống vài lần là khỏi.

Sau đó, vì không được điều dưỡng, lại nhân mùa nắng dữ, chứng cũ lại tái phát. Ông ngoại nó cứ theo phương pháp cũ mà cho uống. Lúc đầu, chỉ có chỗ bụng dưới đau tức, uống thuốc vào, ói được một lần thì ngực tức, khó chịu. Tôi nói : " Lúc đầu, vào tháng đầu mùa hè, khí chưa bị tổn thương lắm, hơn nữa, bệnh mới phát thì thần khí chưa suy, đó đó, đau là do chất nhờn béo ở ngũ tạng không đủ, bổ thêm các vị thuốc béo, nhờn là đủ giúp sức rồi, nay đang buổi nắng, khí bị tổn thương nhiều, hơn nữa, ngày đêm buồn đầy, bỏ cả ăn, ngủ, mồ hôi nhiều, tim đập nhanh, tinh lực đã quá mệt, tuy có thuốc mát để bổ thêm thủy nhưng không có Trung khí vận hành thì cũng chẳng giúp ích gì. Ngoài ra, 6 bộ mạch bây giờ càng Hồng Đại mà trống rỗng hơn là dấu hiệu cho thấy ở trong đã quá khô, uống vài thang thuốc trọc âm, để bổ căn bản cho chất béo nhờn thì không  thể thiếu được nhưng còn phải giúp trung khí vận động thì khí ở Trung tiêu đi lên đi xuống được. Thuốc mới có thể vận hành, vì vậy ông ngoại cháu bé cho uống liền 2  thang thì trên dưới càng đầy tức thêm. Tôi liền cho dùng Nhân sâm 40g, Phụ tử 12g, sắc còn 1 chén  (200ml), cho uống  ấm.  Giây lát thì từ ngực đến bụng  dưới có tiếng róc róc, liền  đi đái được vài lần m à khỏi. Đáng tin là làm thuốc không nên lệ thuộc vào phương thang, phải tùy chứng bệnh mà lập phương cho đúng.

(Trích trong ‘Một Số Đề Tài Nghiên Cứu về Châm Cứu’ số 2/ 1988, Việt Nam)

a- Đoàn Thị  M... mổ lấy thai, sau khi mổ, bí tiểu 24 giờ, phải thông đái 2 lần. Dùng 6ml Novocain 1% Thủy châm vào huyệt Tam âm giao, mỗi bên 3ml, lúc 8 giờ 45 phút, đến 10 giờ ( sau 1 giờ 45 phút ) đã tự  đái được.

b- Nguyễn thị D..., mổ cắt tử cung, sau mổ 36 giờ, không tự đái được. Thuỷ châm huyệt Tam âm giao hai bên, mỗi bên 3ml Novocain 1%, lúc 22 giờ đến 22g30 tự đái được và ngủ ngon.

c- Nguyễn thị C… vào viện với chẩn đoán phúc mạc bị viêm sau mổ lấy thai và rò bàng quang, âm đạo. Mổ lại, cắt tử cung và dẫn lưu. Sau mổ suốt 1 tháng, nước tiểu vẫn chảy ra suốt ngày. 32 ngày sau, phúc mạc khỏi, định cho xuất viện, hẹn 3 tháng sau đến mổ đóng lại bàng quang và âm đạo. Khám lại trước khi xuất viện, thấy   không có lỗ rò, chẩn đoán là són đái cơ năng. Thủy châm Novocain 1% vào huyệt Tam âm giao, mỗi huyệt 3ml. Kết hợp châm kim các huyệt Bát liêu, Trung Cực, Trường cường, Âm lăng tuyền, Dương lăng tuyền và Túc tam lý.

Són đái bớt dần, đái thành từng bãi tăng lên. Điều trị 3 ngày khỏi hẳn, xuất viện  khỏi  hoàn toàn.

(Trích trong sách ‘Châm Cứu Lâm Chứng Thực Nghiệm’  của Tôn Học Quyền)

Bệnh nhân Tang, nam, 5 tuổi, nhập điều trị ngoại trú ngày 11/05/1961.

Bệnh nhân bí tiểu khoảng 11 tiếng, căng phình vùng bụng dưới khó chịu. Ấn điểm giữa huyệt Thần khuyết và xương mu nhẹ nhàng và từ từ lấy ngón cái tay phải. Ấn lên đè xuống đều đặn, 30 phút sau bệnh nhân tiểu được khoảng 200 ml nước tiểu.

(Trích trong sách ‘Châm Cứu Lâm Chứng Thực Nghiệm’  của Tôn Học Quyền)

Bệnh nhân Giang, nữ, 28 tuổi: nông dân, nhập điều trị ngoại trú ngày 15/11/1973.

Không tiểu được đã 8 ngày, cách đây 10 năm cô ta bị viêm thận bể thận cấp,  sau đó viêm thận bể thận mạn, và đã tái phát 4 lần. Vào năm 1964 cô ta bị vô niệu hai ngày và được điều trị bằng Trung y và y học hiện đại: sau đó hồi phục. Khám lâm sàng biểu hiện gầy ốm với nước da hơi vàng, thân nhiệt ở 36~C. Huyết áp 140/90 mmhg, ấn không đau và không có phản ứng đau trong vùng thận. Xét nghiệm nước tiểu: âm tính, vùng bụng dưới phình lên, đại tiện bình thường, mạch Trầm Huyền.

Chẩn đoán là bí tiểu.

Dùng kim nhỏ dài 3 thốn, châm thẳng góc huyệt Trung cực sâu khoảng 1,5 - 2 thốn, khi có cảm giác mút chặt dưới kim, nâng và đẩy kim nhiều lần. Vào lúc đó, khi bệnh nhân có cảm giác đau và căng tức lan xuống bộ phận sinh dục ngoài và đáy chậu, sau đó lui kim đến vị trí dưới da, và châm luồn kim hướng xuống Trung cực. Khi kim đã đến huyệt Trung cực, nâng và đẩy kim chầm chậm khoảng 3 - 5 lần. Ngày châm một lần, tổng số 3 lần. Bệnh nhân phục hồi hoàn toàn, không thấy tái phát trong 3 năm.