ĐIỀN LOA 田 螺

ĐIỀN LOA   田 螺

Pila polita.

Tên Việt Nam: Ốc Nhồi, Ốc Đồng, Ốc Bươu.

Tên khác: Điền loa thủy, Điền loa xác, Điền loa nhục (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).

Tên gọi: Vì vỏ có xoắn vặn tròn (Loa) ở ngoài đồng (Điền). Nên gọi là Điền Loa.

Tên khoa học: Pila polita.

Mô tả: Ốc bươu thuộc nghành thân mềm (Mollsuca), lớp Chân bụng (Gastropoda), ở ngoài có mang lớp vỏ phía trên xoắn ốc nhỏ dần màu nâu đen, trơn bóng, vỏ miệng hình tròn, có một mang và một tâm nhĩ, tiết ra chất nhờn, có xúc giác hình chùy dài hai bên dính vào đầu ngắn, có hai cuống mắt, chân rộng. Miệng ở dưới đầu, dạ dày lớn, đại trường tới mút cuối cùng hướng tới trước, ăn thực vật, con đực và cái khác nhau, sinh vào đầu mùa hè, trứng nằm ở trong vỏ.

Địa lý: Sống ở trong ao, ruộng, hồ nước ngọt, hoặc ở trong đầm phá nước lợ.

Phân biệt: Điền loa còn chỉ Ốc bươu (Pilaconica) cũng dùng làm thuốc.

Tính vị: Vị ngọt, tính rất lạnh.

Tác dụng: Ngứa lở, đau mắt, tỉnh rượu, chỉ khát. Dùng làm thuốc giải nhiệt, giải độc thuốc.

Chủ trị: Mắt đỏ  đau, chỉ khát.

Liều dùng: 1-2 con.

Kiêng kỵ: Không có phong nhiệt thực tà thì cấm dùng. Dùng nhiều gây tiêu chảy.

Đơn thuốc kinh nghiệm :

+ Trị lở ngứa: Điền loa 10 con, Cẩn thụ bì tán bột 30g bỏ vào chén chưng chín đâm nhuyễn bỏ vào 9g Phèn chua trộn nước muối xức (Thiên Kim Phương).

+ Trị đái đường gây khát nước liên tục, uống nhiều lần, tiểu nhiều: Điền loa 5 thăng, ngâm 1 thăng nước 1 đêm, khi nào khát thì uống, mỗi ngày thay nước một lần, sau đó luộc ốc ăn hoặc uống nước Ốc cũng hay. Hoặc nấu cháo nếp và thịt Ốc đồng ăn vào sẽ nôn ra nhớt dãi, ăn tiếp có hiệu quả (Thánh Huệ Phương).

+ Trị say rượu: sắc nước Ốc đồng cho uống (Thánh Huệ Phương).

+ Trị đỏ mắt do Can nhiệt: Điền loa 7 con lớn, rửa sạch, ngâm với nước sạch múc lên để khử bùn dơ, xong bỏ vào trong thau sạch, cho vào tí muối cho tan trong vỏ để rửa chất nhớt, lấy nước đó nhỏ vào trong mắt. Toét mắt dùng phương pháp trên nhưng thay vì muối thì dùng Đồng lục (Dược Tính Luận Phương).

+ Trị say rượu: Dùng nước trong Ốc đồng nấu với Thông xị ăn, còn nước uống (Trửu Hậu Phương).

+ Trị bón, bụng sình như cái trống: Ốc đồng1 con, nửa thìa muối, giã nát, đắp ở dưới rốn ngang với huyệt Khí hải thì thông (Loại Biên Phương).

+ Trị kiết lỵ nặng không muốn ăn uống: Ốc đồng lớn 2 con, giã nát, thêm vào 3 phân Xạ hương làm thành bánh, nướng chín, dán ở dưới rốn nửa ngày, nhiệt khí hạ hành thì làm cho thèm ăn (Đan Khê Tâm Pháp).

+ Trị tiêu ra máu vì dùng nhiều rượu: 5 con Ốc ruộng lớn, đốt cho tới khi vỏ trắng, thịt khô, tán bột uống (Bách Nhất Tuyển Phương).

+ Trị sa trực trường: Ốc ruộng lớn 2-3 con, nuôi trong nước sạch 3-4 ngày, bỏ nước bùn đi, dùng Hoàng liên tán bột, nhét vào trong ốc, hoà với nước nhớt, lấy rửa nơi hậu môn, xong đem lông gà đốt cháy phết lên đó, dùng băng keo rịt lên (Đức Sinh Đường Kinh Nghiệm Phương).

+ Trị ăn vào nôn ra: Ốc đồng nuôi bằng nước sạch, lấy ra phơi khô, làm viên bằng hạt ngô đồng, uống mỗi lần 30 viên với nước sắc Hoắc hương, còn vỏ đốt cháy nghiền bột, uống cũng được (Kinh Nghiệm Phương).

+ Trị phù thũng: dùng Ốc đồng lớn, Đại toán, Xa tiền tử, các vị bằng nhau, giã nát, đắp  trên rốn thì thông tiểu (Cừu Viễn Bại Xử Phương).

+ Trị vàng da do rượu: Ốc đồng nuôi nhiều ngày cho ăn bùn sạch, giã nát, cho vào trong rượu ngon lấy vải lọc lấy nước cốt uống, ngày 3 lần (Thọ Thành Phương).

+ Trị đau nhức 2 ống chân xung lên tim (cước khí xung tâm): Ốc đồng lớn giã nát đắp lên trên 2 đùi thấy có cảm giác mát lạnh tới chân là đạt, lại đắp ở đơn điền dưới rốn làm cho lợi tiểu (Bại Sử Phương).

+ Trị trĩ rò đau nhức. Ốc đồng 1 con, bỏ vào trong 1 phân Long não, lấy nước xức vào rồi sắc nước Đông qua rửa. Tôn Thị lại dùng một con Ốc đồng, dùng kim phá ra, bỏ bột Bạch phàn vào chôn một đêm, lấy nước thịt Ốc phết vào nơi lở làm giảm đau rất hay, còn Tụ Trân thì dùng Mã xỉ hiện rửa sạch, giã nát với Ốc đắp vào (Phổ Tế Phương).

+ Trị đinh nhọt sưng độc: Điền loa bỏ vào một ít Băng phiến, đắp nơi đau (Phổ Tế Phương).

+ Trị hôi nách, lấy 1 con Ốc đồng nuôi cho sạch, sau đó lật nắp miệng ra, nhét vào một hạt Ba đậu rồi đậy lại bỏ vào trong chén, mùa hè thì để một đêm, mùa đông để 7 đêm, tự nhiên thành nước lấy xức lâu ngày dứt nọc. Có bài khác dùng Ốc đồng lớn  1 con bỏ vào 3 phân Xạ hương chôn 49 ngày ở đường đi lấy lên xức (Phổ Tế Phương).

+ Trị hạch cổ chảy nước: Điền loa để nguyên cả thịt, đốt tồn tính, trộn dầu mè mà xức vào (Tập Yếu Phương).

Tham khảo:

. Nấu lấy nước trị sốt, tỉnh rượu dùng Trân châu, Hoàng liên tán bột bỏ vào rất tốt, lấy nước giọt vào mắt làm mắt giảm đau (Bản Thảo Tập Chú).

. Trị thấp nhiệt vàng da, đâm nhuyễn đắp ở rốn đễ dẫn nhiệt đi xuống, giảm được chứng lỵ không ăn uống được, hạ thủy khí, bí tiểu, lấy nước xức nơi trĩ, đốt tồn tính tán bột trị loa lịch ngứa lở (Bản Thảo Cương Mục).

. Ốc ruộng sinh ở trong nước, bẩm thụ âm khí của thủy thổ, vì vậy nước của nó rất lạnh, vị ngọt, tính không có độc. Đào Ẩn Cư lấy bột Trân châu, Hoàng liên bỏ vào trong đó rất tốt, lấy nước giọt vào mắt đau rất thần hiệu, lấy nguyên lý hàn của nó để trừ nhiệt vậy, giải được các nhiệt hữu dư nên có thể chỉ khát và tỉnh rượu (Bản Thảo Kinh Sơ).

. Điền loa vị ngọt, tính rất lạnh ở trong ruộng nước, bẩm thụ tính chí âm, vì vậy có thể dẫn nhiệt đi xuống. Hễ mắt người sưng đỏ, chỉ lấy Điền giải và bột Trân châu, Hoàng liên bỏ vào rất tốt, giọt vào mắt rất thần hiệu. Đó là lấy cái lạnh để trừ cái nóng vậy. Vả lại để trừ kiết lỵ không ăn uống được dùng Ốc đồng lớn 2 con đâm nhuyễn bỏ vào 3 phân Xạ hương làm bánh hơ chín đắp giữa rốn nửa ngày thì nhiệt khí sẽ đi xuống, sẽ làm cho ăn uống được. Trị bí tiểu tiện, bụng đầy như cái trống, chỉ dùng 1 con giã luôn cả vỏ, đắp dưới rốn một thốn 3 phân thì thông, đồng thời có thể làm giảm khát, tỉnh rượu, trừ dư nhiệt, mặc dù chỉ dùng bên ngoài để trị cũng thấy sức dẫn xuống của nó rồi vậy (Bản Thảo Cầu Chân).

. Ốc đồng còn cho dãi nhớt của nó gọi là Điền loa diên, người ta lấy bằng cách, dùng nước rửa thật nhiều Ốc cho sạch sẽ, cho dầu mè một ít vào mà rửa thì tự nhiên Ốc sẽ nhả ra nhớt dãi, lấy phơi khô nước dãi nó để dùng. Điền loa diên chữa được những chứng phù thủng, mỗi lần dùng 3 phân trộn rượu uống thì sẽ lợi tiểu, xọp ngay. Sau đó phải dùng thuốc bổ Tỳ Vị (Trung Quốc Dược Học Đại Từ Điển).